Những nguyên nhân phổ biến gây mất cân bằng điện giải trong cơ thể

Mất cân bằng điện giải là tình trạng rối loạn nồng độ các khoáng chất thiết yếu như natri, kali, canxi, magiê, ảnh hưởng đến nhiều chức năng cơ thể. Nhận biết sớm nguyên nhân và cách điều trị giúp kiểm soát bệnh và bảo vệ sức khỏe hiệu quả.

• Những thuốc điều trị men gan cao phổ biến và cách sử dụng
• Những lưu ý quan trọng khi sử dụng Paracetamol truyền tĩnh mạch

Chất điện giải là gì và vai trò của chúng đối với cơ thể?

Chất điện giải là những khoáng chất mang điện tích khi hòa tan trong dịch cơ thể như máu, nước tiểu và dịch mô. Các chất điện giải phổ biến bao gồm: natri (Na⁺), kali (K⁺), canxi (Ca²⁺), magiê (Mg²⁺), clorua (Cl⁻), bicarbonat (HCO₃⁻) và phosphate (PO₄³⁻). Chúng được cung cấp qua thực phẩm và đồ uống hàng ngày, và được cơ thể điều hòa chủ yếu thông qua hoạt động của gan và thận.

Theo bác sĩ giảng viên Cao đẳng Y Dược Sài Gòn những chất điện giải này đóng vai trò thiết yếu trong nhiều chức năng sinh lý, bao gồm:

• Duy trì cân bằng nước: Natri và kali giúp điều chỉnh lượng nước trong và ngoài tế bào;
• Dẫn truyền tín hiệu thần kinh: Các xung điện giữa các tế bào thần kinh được thực hiện nhờ sự dao động nồng độ của các ion;
• Hỗ trợ co bóp cơ bắp: Cơ tim và cơ xương cần đến ion canxi và kali để hoạt động đúng cách;
• Cân bằng axit – bazơ: Bicarbonat giúp điều hòa pH trong máu và dịch cơ thể;
• Điều hòa huyết áp: Natri ảnh hưởng trực tiếp đến thể tích máu lưu thông và huyết áp.

Các chất điện giải có vai trò quan trọng và không thể thiếu trong việc duy trì sự ổn định của cơ thể. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, nhiều hệ thống sinh lý sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Nguyên nhân và dấu hiệu của tình trạng mất cân bằng điện giải

Cơ thể có cơ chế tinh vi để duy trì nồng độ chất điện giải trong giới hạn bình thường. Tuy nhiên, nhiều yếu tố có thể gây rối loạn quá trình này. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến gây mất cân bằng điện giải:

• Mất dịch cơ thể: Nôn ói, tiêu chảy kéo dài, đổ mồ hôi nhiều, mất máu hoặc bỏng nặng đều làm giảm lượng nước và điện giải;
• Bệnh lý thận: Suy thận, viêm cầu thận hoặc sử dụng thuốc lợi tiểu làm rối loạn cơ chế lọc và bài tiết điện giải;
• Rối loạn nội tiết: Các bệnh như cường giáp, suy tuyến thượng thận hay hội chứng Addison ảnh hưởng đến sự phân bố điện giải;
• Chế độ ăn không hợp lý: Ăn quá mặn hoặc thiếu hụt các khoáng chất thiết yếu (như kali, magiê) cũng là nguyên nhân gây mất cân bằng;
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, corticoid, thuốc hóa trị, thuốc chống trầm cảm có thể ảnh hưởng đến nồng độ điện giải;
• Nhiễm trùng, sốc: Các tình trạng cấp cứu hoặc viêm nhiễm toàn thân làm thay đổi chuyển hóa và phân bố điện giải;
• Mất hoặc thừa nước: Uống quá ít hoặc quá nhiều nước đều ảnh hưởng đến nồng độ điện giải trong máu.

Khi cơ thể mất cân bằng điện giải, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng sau:

• Mệt mỏi, yếu cơ, chuột rút hoặc co giật;
• Rối loạn nhịp tim, tim đập nhanh;
• Buồn nôn, tiêu chảy hoặc nôn mửa;
• Lú lẫn, thay đổi ý thức hoặc co giật;
• Khát nước nhiều, khô miệng, tiểu ít hoặc tiểu nhiều;
• Tê bì, cảm giác ngứa râm ran;
• Huyết áp dao động (tăng hoặc giảm).

Việc nhận diện sớm các dấu hiệu trên là rất quan trọng để kịp thời xử trí và điều trị hiệu quả.

Cách điều trị tình trạng mất cân bằng điện giải

Điều trị mất cân bằng điện giải cần dựa vào nguyên nhân gây ra rối loạn, loại ion bị ảnh hưởng và mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh. Một số phương pháp điều trị thường được áp dụng bao gồm:

Bù hoặc loại bỏ chất điện giải:

• Khi bị thiếu hụt, bác sĩ sẽ chỉ định bổ sung điện giải qua đường uống hoặc truyền tĩnh mạch (ví dụ: kali clorua, canxi gluconat, magiê sulfat…).
• Khi dư thừa, dược sĩ Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn chia sẻ có thể dùng thuốc lợi tiểu, truyền dịch để pha loãng hoặc thẩm tách máu nếu cần thiết.

Điều chỉnh dịch truyền: Việc lựa chọn loại dịch truyền (đẳng trương, nhược trương hoặc ưu trương) sẽ phụ thuộc vào loại rối loạn điện giải (thường là natri).

Điều trị nguyên nhân gốc:

• Ngừng sử dụng thuốc có thể gây rối loạn điện giải;
• Điều trị bệnh lý nền như suy thận, bệnh lý nội tiết, tiểu đường;
• Thực hiện hồi sức cấp cứu trong trường hợp mất dịch nặng, sốc hoặc rối loạn ý thức.

Theo dõi định kỳ: Xét nghiệm máu và nước tiểu thường xuyên giúp đánh giá hiệu quả điều trị, điều chỉnh phác đồ và phòng ngừa tái phát.

Trình dược viên chia sẻ mất cân bằng điện giải là một tình trạng không hiếm gặp nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ vai trò của các chất điện giải, nguyên nhân gây rối loạn và phương pháp xử lý sẽ giúp bạn chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe bản thân và người thân. Hãy thăm khám bác sĩ ngay khi có biểu hiện bất thường và duy trì lối sống lành mạnh để phòng ngừa hiệu quả tình trạng này.